Co to jest miażdżyca?
Miażdżyca charakteryzuje się gromadzeniem się blaszki miażdżycowej w tętnicy. Blaszka ta składa się głównie z cholesterolu i wapnia. Powstanie blaszki może powodować zwężenie lub całkowite zablokowanie przepływu krwi przez naczynie. Kiedy dzieje się tak w tętnicach wieńcowych, prowadzi to do zawału serca lub udaru mózgu, gdy zablokowane zostają są tętnice mózgowe. Miażdżyca jest bezpośrednio związana z uszkodzeniem wewnętrznej wyściółki tętnic, zbudowanej z komórek śródbłonka. Kiedy komórki te ulegną uszkodzeniu, w wewnętrznej warstwie naczynia powstaje stan zapalny, który powoduje rozwój blaszki [1, 2].
Co to jest arterioskleroza?
Arterioskleroza jest terminem bardziej ogólnym. Określa się tym terminem usztywnienie i stwardnienie ścian tętnic. Jest to schorzenie, które dotyka głównie osoby starsze i spowodowane jest stopniową utratą elastyczności tętnic. Zmiana w ścianie tętnicy zwiększa ryzyko nadciśnienia i innych schorzeń. [1, 3].
Przyczyny i czynniki ryzyka miażdżycy i arteriosklerozy
Przyczyną miażdżycy jest przede wszystkim uszkodzenie wewnętrznej wyściółki tętnic. Zarówno to uszkodzenie, jak i wywołany przez nie stan zapalny sprzyjają rozwojowi blaszki. Kluczową rolę w tym procesie odgrywa cholesterol. Jest on głównym składnikiem blaszki. To jego wysoka akumulacja i jego utlenianie w procesie zapalnym zwiększają wielkość blaszki. Wraz z postępem procesu zapalnego narastająca blaszka zajmuje światło tętnicy, powodując ograniczenie lub nawet całkowite zablokowanie dopływu krwi do ważnych narządów, takich jak mózg czy serce [1].
Czynniki ryzyka miażdżycy to te, które powodują uszkodzenie wyściółki, które z czasem prowadzi do wytworzenia się blaszki. Należą do nich palenie tytoniu, wysoki poziom cholesterolu we krwi, nadciśnienie, wiek większy niż 65 lat, wysoki poziom cukru we krwi i czynniki genetyczne. Ponadto niektóre infekcje, takie jak grypa, opryszczka, wirusy zapalenia wątroby lub wirusy brodawczaka, zostały pozytywnie powiązane z rozwojem miażdżycy [4].
Arterioskleroza spowodowana jest sztywnymi i twardymi ścianami tętnic. Utrudnia ona regulację ciśnienia krwi w organizmie na poziomie tętniczym i tym samym powoduje wzrost ciśnienia krwi. Proces ten inicjowany jest długotrwałą hiperglikemią, dlatego dotyka głównie osoby starsze. Długotrwała ekspozycja na glukozę i jej metabolity prowadzi do glikacji kolagenu i elastyny, umożliwiając im wzajemne łączenie się poprzez tworzenie wiązań poprzecznych między włóknami. Dodatkowo, po prostu z wiekiem tętnice same stają się sztywniejsze i twardsze [1, 5].
Do czynników ryzyka miażdżycy zalicza się długotrwałe nadmierne odżywianie, zażywanie nikotyny, brak ruchu fizycznego, przeciążenie mięśni, stres emocjonalny i choroby współistniejące, takie jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i dyslipidemia [6].
W przypadku arteriosklerozy i miażdżycy za główne przyczyny uznano niezdrowe odżywianie, uspokajający tryb życia, nadwagę i palenie tytoniu [7].
Objawy miażdżycy i arteriosklerozy
Miażdżyca jest odpowiedzialna za zawały mięśnia sercowego i udary mózgu. W pierwszym przypadku głównym objawem jest ból w klatce piersiowej czyli dławica piersiowa. W zależności od rodzaju (dławica stabilna lub dławica niestabilna) może ona pojawiać się podczas stresu fizycznego lub emocjonalnego (dławica niestabilna) albo być stała, niezależnie od sytuacji i aktywności (dławica stabilna). Ten ból w klatce piersiowej pojawia się na skutek niedostatecznego dopływu krwi, a wraz z nią i tlenu do części serca [1].
Jednak w niektórych nietypowych przypadkach objawy mogą być bez bólu w klatce piersiowej. Duszność jest często objawem towarzyszącym poważnej miażdżycy, podobnie jak nudności i ogólne osłabienie [1]. Oprócz tego mogą również wystąpić zimne poty, zawroty głowy, zmęczenie lub szybkie bicie serca (tachykardia) [1]. Ponadto u niektórych osób podczas chodzenia mogą wystąpić skurcze, szczególnie w pośladkach [1, 8].
W przypadkach, gdy zator dotyczy tętnic mózgowych, dochodzi do zaburzenia krążenia mózgowego, co skutkuje udarem [1, 8]. W zależności od lokalizacji i wielkości zablokowanej tętnicy objawami udaru są dezorientacja, osłabienie lub paraliż mięśni oraz nagłe problemy z mową [1, 8].
Z drugiej strony, arterioskleroza często nie powoduje żadnych objawów. Zwłaszcza we wczesnych stadiach, nawet jeśli rozwinie się w nadciśnienie, może nie dawać żadnych objawów. Jednak w przypadku znacznego wysokiego ciśnienia krwi objawy mogą obejmować ból w klatce piersiowej, bóle głowy lub niewyraźne widzenie [1, 9].
Ddiagnostyka miażdżycy i arteriosklerozy
Pomiar ciśnienia krwi jest kluczowym narzędziem diagnostycznym, zwłaszcza w przypadku miażdżycy. Wysokie ciśnienie krwi może być oznaką rozwoju miażdżycy, jako że jest ono czynnikiem ryzyka rozwoju miażdżycy [1]. W przypadku miażdżycy wykonuje się biochemię krwi w celu potwierdzenia obecności złego cholesterolu lub innego czynnika ryzyka, np. cukrzycy [1].
W procesie diagnostycznym wykorzystuje się także techniki obrazowania. Na przykład echokardiografia przezprzełykowa może być stosowana do diagnozowania miażdżycy aorty. Obecność blaszki w aorcie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem nawrotnych udarów mózgu i zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych [10]. U 75,9% pacjentów z chorobą wieńcową stwierdzono miażdżycę aorty w badaniu echokardiografii przezprzełykowej [10].
W przypadku podejrzenia bezobjawowych zmian miażdżycowych w tętnicy wieńcowej, tętnicy szyjnej, aorcie i tętnicach nerkowych można zastosować metody nieinwazyjne, takie jak echografia i tomodensytometria [11]. Jednak w przypadku podejrzenia choroby wieńcowej koronarografia pozostaje złotym standardem [11].
Aby potwierdzić arteriosklerozę, USG w trybie B jest metodą wiarygodną, charakteryzującą się imponującą 100% swoistością. Jedynym problemem jest to, że jego czułość w wykrywaniu różnych zmian miażdżycowych wynosi 85% [12].
Leczenie miażdżycy a arteriosklerozy
W przypadku miażdżycy, która jest przewlekłą chorobą zapalną dotykającą średnie i duże tętnice, podstawowym podejściem jest stabilizacja choroby poprzez obniżenie poziomu cholesterolu lipoprotein o małej gęstości (LDL) za pomocą statyn. Częścią strategii leczenia jest także podwyższenie poziomu miażdżycoprotekcyjnej lipoproteiny o dużej gęstości (HDL) i/lub poprawa jej funkcji [13]. Inne metody leczenia celują w komórki zapalne, zwłaszcza komórki T, w celu spowolnienia procesu miażdżycy [14]. W nagłych przypadkach, takich jak zawał serca stosowana jest angiografia serca oraz angioplastyka arterii wieńcowych.
Z drugiej strony arterioskleroza, czyli stan, w którym ściany tętnic stają się sztywne i twarde, leczy się najpierw poprzez zaprzestanie stosowania czynników ryzyka, takich jak palenie. Wprowadza się reżim zdrowej diety i ćwiczeń fizycznych, aby zatrzymać postęp chorób. W ciężkich przypadkach stosuje się leczenie farmakologiczne, angioplastykę balonową i stentowanie naczyń, operację bajpasów oraz angiogenezę terapeutyczną [15]. W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki przeciwpłytkowe i antykoagulanty, przy czym leczenie przeciwzakrzepowe heparyną lub heparyną drobnocząsteczkową. Lecenie to skutecznie zmniejsza ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych o około 50% [16].
Ważnym elementem leczenia są nawyki zdrowego trybu życia. Obejmują one aktywność fizyczną (zaleca się od 90 do 150 minut ćwiczeń tygodniowo) oraz zdrowe odżywianie. Zalecana jest żywność bogata w tłuszcze jednonienasycone, owoce, warzywa i błonnik, a o niskiej zawartości soli, według WHO poniżej 5 g dziennie, oraz tłuszczów nasyconych [1, 17]. Ważnym krokiem jest rzucenie palenia i ograniczenie spożycia alkoholu. Zmiany w stylu życia obejmują dobre radzenie sobie ze stresem i sen (od 7 do 9 godzin każdej nocy) [1].
W niektórych przypadkach w leczeniu miażdżycy stosuje się autologiczne mezenchymalne komórki macierzyste pochodzące z tkanki tłuszczowej (Ad-MSC). Wykazano znaczną poprawę profilu lipidowego [18].